پرسشگر گرامی برای پاسخ گویی به سوال حضرتعالی لازم است دو مقدمه را متذکر بشویم :

الف: تمایزات بین نوع انسان و فرشته ها

ازآنجایی که نوع انسان موجودی است  مادی ، ذات او دارای قوه ها و استعدادهایی است که به فعلیت نرسیده اند. زیرا انسان مکلف به اوامر و نواهی خدای سبحان است و با انجام اوامر الهی از قوه به فعل در آمده و به سوی کمال خود حرکت می کند. ¹

انسان موجودی است که یک جنب? مادی دارد و یک جنب? مجرد ، یک تفاوت حیوانات با انسان این است که حیوان وقتی به دنیا می آید، چه از نظر جسمی و چه از نظر خصلتهای روحی، بالفعل به دنیا می آید، یعنی حیوان با یک سلسله غرایز به دنیا می آید و تا آخر هم همین طور است، تغییرپذیر هم نیست مگر در سطح بسیار کم.
ولی انسان از نظر جسم، کامل به دنیا می آید ، یک عضو ناتمام از او باقی نیست که در دنیا بخواهد تمام شود، اما انسان از نظر روح یک منزل نسبت به جسم عقب است، یعنی جسمش در مرحله رحم تمام می شود و روحش در دنیا باید تمام شود. این است که دنیا رحم جان انسان است. ²

در مقابل ، ملائک موجوداتی مجرد از ماده هستند و هیچگونه شائب? جسم بودن در آنها وجود ندارد. و به عبارتی  ملائکه برای مطالعه ادامه مطلب اینجا را کلیک بفرمایید...

آیا نفس و یا به عبارتى روح آدمى موجودى است مجرد از ماده؟ (البته مراد ما از نفس آن حقیقتى است که هر یک از ما در هنگام سخن با عبارت: من، ما، شما، او، فلانى، و امثال آن از آن حکایت مىکنیم و یا بدان اشاره مینمائیم، و نیز مراد ما به تجرد نفس این است که موجودى مادى و قابل قسمت و داراى زمان و مکان نباشد).

حال که موضوع بحث روشن شد و معلوم گشت که در باره چه چیز بحث مىکنیم، اینک مىگوییم: جاى هیچ شک نیست که ما در خود معنایى و حقیقتى مىیابیم و مشاهده مىکنیم که از آن معنا و حقیقت تعبیر مىکنیم به (من)، (و مىگوییم من پسر فلانم،- و مثلا در همدان متولد شدم،- من باو گفتم و امثال این تعبیرها که همه روزه مکرر داریم).

باز جاى هیچ شک و تردید نیست که هر انسانى در این درک و مشاهده مثل ما است من و تمامى انسانها در این درک مساوى هستیم و حتى در یک لحظه از لحظات زندگى و شعورمان از آن غافل نیستیم ما دام که شعورم کار میکند، متوجهم که من منم و هرگز نشده که خودم را از یاد ببرم.

حال ببینیم این (من) در کجاى بدن ما نشسته و خود را از همه پنهان کرده؟ قطعا در ادامه مطلب...

شاید بعضى از مردم گمان کنند که مقصود ما از معقول همان تعقل نظرى جزئى است که تاکنون مورد انتقاد شدید حکماء و عرفاى جهان بین شرقى و غربى بوده است. ممکن است بعضى از متفکران خیال کنند که ما مىخواهیم عقل گرائى (راسیونالیسم) مغرب زمین را براى بدست آوردن

«حیات معقول» پیش کشیدهایم. براى توضیح مقصود اصلى، از کلمه معقول، تفسیر و تقسیمى مختصر در باره عقل و تعقل بیان مىکنیم: نخست یک تعریف اجمالى در باره عقل را متذکر مىگردیم:

تعریف عقل:

مىدانیم که فعالیتهاى بسیار متنوعى در مغز آدمى بوجود مىآید که هر یک داراى عوامل و مختصات و نتایج مخصوص بخود دارد. بعضى از این فعالیتها را با الفاظ مشخص بیان مىکنیم مانند تداعى معانى و تجسیم. هر یک از این دو فعالیت را در کلمه مخصوص بخود مىتوان بروشنى دریافت کرد. مثلا تداعى معانى که عبارت است از تسلسل واحدها یا قضایایى که بنوعى از ارتباطات زمانى و مکانى و شباهتهاى شکلى و تشابه در علت و غیر ذلک، بدون هدفگیرى استنتاجى، با دو کلمه تداعى معانى قابل فهم بوده و به نمود یا فعالیتى دیگر مخلوط نمىگردد، همینطور است تجسیم، که عبارتست از حذف و انتخاب در واقعیات، یا پذیرش نیست بعنوان هست و یا بالعکس و تأثر از آن حذف و انتخاب و پذیرش که شبیه به تأثر از عامل واقعى آنها میباشد. مانند تجسیمهائى که در تئاترها و نمایشها بوجود مىآید. ولى عقل و تعقل مانند تداعى معانى و تجسیم کاملا مشخص نیست، زیرا فعالیتهاى متنوعى را که در مغز صورت مىگیرند، تعقل مىنامند. از آن جمله:

1- فعالیتى در مغز وجود دارد که براى تحقیق هدف میان چند چیز که بعنوان هدف مورد احتمال است، بجریان مىافتد.

2- فعالیتى در مغز براى انتخاب وسیله در راه وصول به هدف بجریان مىافتد.

هر دو این فعالیت را تعقل و عامل آن دو را عقل مىنامند. تبصره- تحقیق هدف و انتخاب وسیله که بوسیله عقل صورت مىگیرد، بر دو نوع است:

الف نوع علمى.

ب نوع عملى.

نوع علمى آن را اندیشههاى منطقى با اصولى که دارد بعهده گرفته است، مانند ادامه مطلب...