بسم الله الرحمن الرحیم

خدای منّان را شاکریم که بازهم حیاتی عطا فرمود تا دست به قلم شده و قدمی هر چند ناچیز در راه دین و معرفت دینی برداریم

بسیار شنیدیم که احکام اسلامی تعبّدی هست، تعبد از ریشه عبد و عبودیة، به معنای بندگی و پرستش است، یکی از اموری که در آن اصطلاح تعبّدی به کار می رود جایی است که در آن نیاز به دلیل نباشد.
اصول دین و عقیده ی هر شخصی باید بر اساس دلیل باشد اما در فروع دین همین قدر که ثابت شود که آن حکم از جانب خدا است کفایت می‌کند و نیازی به تحقیق و استدلال و دانستن علت و فلسفه آن نیست، زمانی که سؤال می‌شود چرا مثلاً نماز صبح را باید دو رکعت بخوانیم در پاسخ گفته می‌شود این تعبّدی است (باید بپذیریم و نیازی به استدلال ندارد).

برای بسیاری از خوانندگان این سوال در ذهن ایجاد می‌شود که چرا باید احکام اسلامی تعبدی باشد، چرا در اسلام احکام تعبّدی داریم، این بار قصد داریم پاسخی اجمالی برای این پرسش بدهیم و دلیل تعبّدی بودن احکام را بیان کنیم:

امّا پاسخ به این پرسش چیست؟
نوع انسان خطا‌کار است و برای نیل به کمال، نیازمند راهنمایی است که معصوم از خطا و اشتباه باشد، تا با تقلید و تبعیت از وی به کمال مورد اشاره در قرآن کریم«عبودیت، خلیفه الله و ...» بار یابد.
وقتی انسان با برهان عقلی، خدای حقیقی را یافت، باید با عقل، صفات اصلی او را هم به چنگ آورد. صفاتی چون، واحدیّت(شریک نداشتن)، احدیّت(غیر مرکّب بودن)، حکمت، عدل و ... . بعد از این مرحله، با استفاده از صفات خدا، اصل نبوّت عامّه را با برهان اثبات می‌کند و باز با برهان عقلی، صفات نبیّ را به دست می‌آورد، صفاتی چون عصمت را.
روشن است که به حکم عقل، باید بی چون و چرا مطیع او بود. چون عقل، قبلاً ثابت نموده که نبی، معصوم است. پس هر چه می‌گوید، یقیناً حقّ محض است؛ از این نکته چرایی تعبّد روشن می‌شود چرا که تعبّد یعنی تقلید از فرد معصوم و بدون اشتباه.(1)
 بنابراین تبعیّت از معصوم (که اصطلاحاً تعبّد نامیده می‌شود) اولا متّکی به یک پروسه‌ی عقلی منطقی است. لذا انکار تعبّد، در واقع انکار عقل و منطق است و پذیرش آن، عین عقلانیّت است. ثانیا: تعبّد در دین همان تقلید از معصوم است که از خطا و اشتباه به دور است.

حاصل سخن اینکه:

فلسفه وجود تعبّد در دین اسلام عدم آگاهی انسان نسبت به حکمت بسیاری از اعمال عبادی است، انسان با تقلید از فرد معصوم یقین پیدا می‌کند که اعمالش مطابق با خواسته‌ی خداوند است و می‌توان با تبعیت ار فرد معصوم، به اهداف عالیه خلقت نائل آمد.

برای مطالعه بیشتر ر.ک: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، انسان شناسی و جوادی آملی تفسیر موضوعی قران کریم جلد 9

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1.سعیدی مهر. محمد، آموزش کلام اسلامی صفحه 32-19، قم مرکز جهانی علوم اسلامی